بسمه تعالی

 

دانشگاه آزاداسلامی واحد قوچان

 

نام درس:نظریه جامعه شناسی(1)

 

موضوع تحقیق : خلاصه کتاب اقتصاد و جامعه ماکس وبر(صفحات          (153-301

 

 استاد: آقای دکتر صادقی

 

گردآورنده : دانشجو فاطمه صادقلو

 

رشته :عاوم اجتماعی

 

گرایش : جامعه شناسی

 

مقطع : کارشناسی ارشد

 

ترم : چهارم

 

پاییز88

                                                               فهرست مطالب وموضوعات

عنوان                                                                                                           صفحه                                                                                                                                

محاسبات جنسی                                                                                                                                1                                                  

عقلانیت صوری وعقلانیت ماهوی اقتصادپولی                                                                               2

اقتصادهای مبتنی بربازارواقتصادهای برنامه ریزی شده                                                             3

انواع تقسیم کاراقتصادی                                                                                                                   4

انواع تقسیم فنی کار                                                                                                                          5

انواع تقسیم فنی کار(ادامه)                                                                                                              6

ابعاداجتماعی تقسیم کار                                                                                                                   6

ابعاداجتماعی تقسیم کار(ا دامه)                                                                                                      7

تملک ابزارتولیدغیرانسانی ابعاداجتماعی تقسیم کار                                                                   8

ابعاداجتماعی تقسیم کار:تصاحب کارکردهای مدیریت                                                                9

خلع یدکارگران ازابزارتولید                                                                                                             10

خلع یدکارگران ازابزارتولید(ا دامه)                                                                                               11

مفهوم اشتغال وانواع ساختارشغلی                                                                                               11

اشکال اصلی تملک وروابط مبتنی بربازار                                                                                      12

شرايط قابليت محاسبه بهره وري نيروي كار                                                                                13

انواع سازمانهاي تأنیسی كار                                                                                                            14

كالاهاي سرمايه اي و محاسبه سرمايه اي                                                                                    14

مفهوم تجارت                                                                                                                                    15

مفهوم تجارت(ادامه)                                                                                                                        15

شرايط بالاترين عقلانيت صوري محاسبات سرمايه اي                                                              15

شيوه هاي اساسيِ جهت گيري سرمايه اي سودآفرين                                                              16

نظام پولي دولت مدرن                                                                                                                    17

پول محدود                                                                                                                                     17

پول كاغذي                                                                                                                                     18

روشها و اهداف سياست پولي                                                                                                      18

اهميت غير پولي نهادهاي سياسي براي نظام اقتصادی                                                          19

تأمين مالي گروه هاي سياسي                                                                                                    20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

محاسبات جنسي :

محاسبات جنسي مي تواند به شكل هاي مختلفي انجام گيرد . وقتي ما از «اقتصاد پولي» صحبت مي كنيم منظور آن اقتصادي است كه استفاده از پول رايج است وكنش افراد بر اساس قيمتهاي پولي در راستا ي وضعيت بازار صورت مي گيرد.

 واژه « اقتصادي طبيعي» ازسوي ديگر به معناي اقتصادي است كه در آن پول بكار نمي رود.بنابر اين،پول به عنوان واسطه تبادل بكار نمي رود.

نوع اوّل مي تواند واحدي اقتصادي باشد كه كاملأ مبتني بر مباني كمونيستي يا شكل معيني از حق مشاركت است. در هر دو مورد، فقدان كامل استقلال يا تفكيك اجزاء تشكيل دهنده وجود خواهد داشت اين مي تواند «اقتصاد بسته خانواري » ناميده شود يا تركيبي از واحدهاي مستقل و مجزايي باشد كه همگي مقيد به نوعي مشاركت جنسي در سازمان مركزي هستند .اين اقتصاد مبتني بر پرداخت هاي جنسي است مانند : خانوار بزرگ عصر بوستان در يونان (مجموعه اي بودند خودكفا كه نيازهايش را وابستگان خانه و بزرگان تامين مي كردند و وسايل توليد نيز در اختيار خانوار بود .)

دوّم : در جايي كه تبادل وجود دارد اقتصاد مي تواند «طبيعي» باشد يعني اينكه تبادل از طريق مبادله تهاتري و بدون استفاده از پول و محاسبات پولي انجام گيرد يا مي تواند اقتصادي باشد كه در آن نوعي از مبادله جنسي وجود دارد امّا محاسبه اغلب ، يا حتي ،معمولاً بر مبناي پول انجام      مي گيرد اين در دوران تحليل محاسبه در مشرق زمين بارز بود .

- براي تحليل محاسبه جنسي ، فقط موارد نوع اول مورد نظر است يعني مواردي يا واحدي كه كاملاً خود كفاست يا واحدهايي كه بر طبق عقلانيت سازمان يافته اند توليد مي شوند .

- محاسبه جنسي در جوهره خود در راستاي مصرف – يعني ارضاي نیازها- قرار دارد.

- مشکلات محاسبات جنسی زمانی شدت می یابد که سئوال شود آیا از نظر ارضای مؤثر نيازهاي يك گروه مشخص ، عاقلانه است كه مؤسسه معيني را با وظايف توليدي مشخصي در محل خاصّي به وجود آورد .                                        1

- هر مؤسسه سرمايه داري ، مطمئناً بطور مداوم با محاسبات جنسي سرو كار خواهد داشت براي مثال : چنانچه يك دستگاه ماشين نساجي با اليافي از نوع مشخّص در نظر گرفته شود با توجه به اطلاعات مربوط به عواملي  چون کارایی ماشین آلات ، رطوبت هوا، میزان مصرف زغال سنگ ، روغن های روان کننده ماشین آلات و غیره به تجربه می توان دریافت که محصول هر کارگر در هر ساعت چقدر است و بدین ترتیب می توان مقدار محصولی را که به هر یک از کارگران در واحد زمان تعلق می گیرد محاسبه کرد . برای صنایعی که دارای ضایعات و محصولات جنبی مشخّصی هستند این را می توان بدون محاسبات پولی تعیین کرد .

عقلانیت صوری و عقلانیت ماهویِ اقتصاد پولی :

بدین ترتیب روشن می شود که عقلانیت صوری محاسبه پولی ، وابسته به شرایط ماهوی کاملاً خصوصی است . شرایطی که از اهمیت جامعه شناختی ویژه ای برخوردارند عبارتنداز :

الف) رقابت بازاری واحدهای اقتصادی نسبتاً خودگردان و قیمت های پولی ، حاصل تعارض و سازش منافع هستند و بدین ترتیب نتیجه نظام های روابط قدرت هستند . پول تنها سمبل و یا نشانه ای برای مطلوبیت های نا مشخص نیست که بتواند به راحتی و بدون آثار اساسی در نظام قیمت ها تغییر یابد زیرا نظام قیمت ها خود ناشی از یک فرایند رقابتی است .

ب) محاسبه پولی ، به عنوان وسیله ای برای جهت دادن فعالیت اقتصادی ، زمانی به بالاترین درجه عقلانیت می رسد که حالت محاسبه سرمایه را به خود بگیرد . این مستلزم آزادی همه جانبه بازار یعنی عدم وجود محدودیت های انحصاری که یا تحمیلی اند و یا از نظر اقتصادی غیر عقلایی و همچنین حذف محدودیتهای اختیاری و عقلایی از طریق راه یافتن به سمت مزیتهای بازار است .

ج) این نیازها نیستند که تولید کالاها را تنظیم می کنند بلکه تقاضای مؤثر برای محدودیتهاست که از طریق موسسات انتفاعی معطوف به محاسبه سرمایه ای ، آن را تنظیم می کند .

عقلانیت صوری در محاسبه پولی به خودی خود هیچ دلالتی بر توزیع واقعی کالا ندارد.

                                                             2

تجربه چند دهه گذشته نشان دهنده درجه بالایی از انطباق بین عقلانیت ماهوی و عقلانیت صوری است .این دلایل را باید در ماهیت انگیزه هایی یافت که زیر بنای نوعی جهت گیری اقتصادی، کنش اجتماعی را بنا می نهد که به تنهایی برای کاربرد محاسبات پولی در سطح وسیع کافی است . در تمام شرایط ، این صحیح است که عقلانیت صوری تنها زمانی می تواند توضیحی در مورد نوع واقعی ارضای خواسته ها بدهد که با اطلاع از توزیع در آمد عجین شده باشد .

اقتصاد مبتني بر بازار و اقتصادهاي برنامه ريزي شده :

-    ارضاي خواسته ها ، در يك اقتصاد مبتني بر بازار تا آنجا تحقّق مي يابد كه ناشي از كنش معطوف به مزاياي مبادله بر اساس نفع شخصی و همچنين جايي باشد كه همكاري در فرآيند مبادله صورت مي پذيرد .

-    از سوي ديگر ، ارضاي خواسته ها تا آنجا ناشي از يك «اقتصاد برنامه ريزي شده» است كه كنش بطور نظام مند در راستاي نظم موجود يك تشكل باشد چه توافقي و چه تحميلي .  

-         ارضاي خواسته از طريق اقتصاد بازار بصورت متناسب با درجه عقلانيت مبتني بر محاسبات پولي است .

-    ارضاي خواسته در يك اقتصاد برنامه ريزي شده ، به محاسبات جنسي به عنوان مبناي غايي جهت گيري ماهوي كنش اقتصادي وابسته است .

-    اقتصاد بازار ، مهم ترين مورد كنش اجتماعي رايج است كه عمدتاً در راستاي «منافع شخصي » قرار دارد و فرايندي كه اين نوع كنش را به ارضاي خواسته ها منتهي مي كند موضوع نظريه اقتصادي است.

شناخت كلي اين موضوع در اينجا الزامي است.استفاده از عبارت"اقتصاد برنامه ريزي شده" طبيعتآ متضمن پذيرش پيشنهادهاي معروف وزير پيشين امور اقتصادي نيست.اين عبارت انتخاب شده است زيرا از آنجا كه اين عبارت رسماًبه كار برده شده،عامه آن را پذيرفته است.

                                                    3

-    اقتصاد برنامه ريزي شده تنها تا آنجايي شامل فعاليت اقتصادي تشكيلات است كه در راستاي تامين نيازها باشد،هر نظامي از فعاليت اقتصادي كه هدفش كشف سود باشد مبتني بر قيمت هاي موثرومحاسبه سرمايه اي،به عنوان اساس كنش است.

-    سازمان اقتصادي مبتني بر اقتصاد بازار، از يك سو بهره گيري از منابع «غير انساني» مطلوبيت ، واز سوي ديگر آزادي بازارراالزامی میداند.حیطه آزادی بازار تابعي است از ميزان تملك منابع مطلوبيت ، به ویژه وسايل حمل و نقل و توليد . زيرا هر قدر درجه بازار پذيري بالاتر باشد كنش اقتصادي بيشتر به وضعيت بازار را مي يابد اما ، علاوه براين ،آزادي بازار تابعي از ميزان محروميتِ مالكيت بر منابع مطلوبيت «غير انساني» است .

انواع تقسيم كار اقتصادي :

هر نوع كنش اجتماعي در يك گروه ، كه در راستاي ملاحظات اقتصادي و همچنين هر ارتباط تاسيسي كه داراي اهميت اقتصادي باشد تا اندازه اي متضمن شيوه به خصوصي از تقسيم و سازماندهي خدمات انساني براي توليد خواهد بود.

خدمات انساني براي مقاصد اقتصادي را مي توان به : الف) نوع «مديريتي » ب) به نوعي كه در راستاي دستورهاي يك نهاد مديريتي قرار دارد تقسيم كرد . نوع دوم را براي مقاصد بحث ذيل مي توان «كار» ناميد .

مي توان در درون يك گروه اجتماعي ، روش هايي را كه ممكن است در آن كار يا ديگر مشاغل را جامه عمل پوشانيد نوعاً به صورت ذيل طبقه بندي كرد :

الف) از لحاظ متن ، بر حسب روشي كه در آن گروهي از افراد كه به صورت مشترك با هم كار مي كنند خدماتشان با يكديگر و با ابزار «غير انساني » توليد، به منظور انجام روشهاي متن توليد، تقسيم يا تركيب مي شوند .

ب) از لحاظ اجتماعي ، اشكال كار مي توانند بر حسب اين كه آيا خدمات در داخل قلمرو

                                                   4

     قانوني قائم به خود و واحدهاي اقتصادي مستقل قرار مي گيرند يا نه، متفاوت باشند.          

ج) در هر تركيبي از خدمات با ديگر خدمات و با ابزار «غير انساني » توليد و همچنين در تقسيم آنها بين واحدهاي اقتصادي و اشكال تملك مهم است بدانيم كه آيا آنها در يك چهارچوب اداري مبتني بر بودجه به كار رفته اند و يا بر اساس موسسه اي كه به دنبال كسب سود است .

انواع تقسيم فني كار :

از ديدگاه فني، تقسيم كار مي تواند شكل هاي متفاوتي داشته باشد . اين تقسيم مي تواند بر طبق شيوه تفكيك و تركيب خدمات كاري متفاوت باشد :

الف) بر حسب نوع كاركرد محوله اي كه همان شخص انجام مي دهد او مي تواند وظايف مديريتي را با كار هاي  مشخص ديگر تركيب كند و انجام دهد و يا اين كه كار او بر حسب يكي از اين دو تخصيص شود . چنين تمايزي طبيعتاً نسبي خواهد بود براي فردي كه بطور عادي گاه به گاه دست به كاري مي زند و يا بر كاري نظارت مي كند مثل : كشاورزاني كه از زمين هاي بندگي برخوردارند ، چنين امري متداول است.

ب) تمايز و تركيب كاركردهاي متفاوت ممكن است بر حسب شكلهايي  كه در آن خدمات تعدادي از اشخاص براي نيل به يك نتيجه هماهنگ با هم تركيب شوند نيز تفاوت داشته باشد

دو امكان عمده وجود دارد : نخست «تراكم» كاركردهاست يعني استخدام تعدادي از اشخاص كه همه آنها همان كاركرد را براي رسيدن به يك نتيجه انجام مي دهند . اين حالت مي تواند به صورتي ترتيب يابد كه كاركردها هماهنگ شوند اما از نظر فني مستقل و بدين ترتيب ، در موازات يكديگر باشند .

نوع دوم : «تركيب» كاركردهاست يعني كاركردهايي از نظر كيفي متفاوت كه براي نيل به يك

                                          5

نتيجه انجام مي شوند. اين كاركردها ممكن است از نظر فني مستقل ، هم زمان و يا بطور متعاقب انجام شوند و يا اين كه مي توانند شامل همكاري فني سازمان يافته وانجام هم زمان كاركردهاي فني مكمل هم باشند .                                                     

انواع تقسيم فني كار«ادامه»:

تقسيم كار بر اساس  حيطه وماهيت تركيب با ابزارتوليد غيرانسان ، از نظر فني نيز شامل انواع مختلفي است :

1-  اشكال تقسيم كار مي توانند بر حسب اين كه آيا صرفاً شامل خدمات شخصي مانند : زنان رختشو ، آرايشگران و هنر پيشگان يا اين كه توليد و يا تطبيق كالا از طريق كار روي آنها يا حمل مواد خام است متفاوت باشند . موارد اخير مي تواند شامل كارهاي ساختماني مثل : كارهاي گچ بري ، دكور سازي ، كارگران سيمان كار ، توليد و يا حمل و نقل كالا باشد .

2-  اين اشكال را همچنين مي توان بر حسب مرحله اي كه در آن قرار دارند از مواد خام اوليه گرفته تا مصرف متمايز ساخت . بدين ترتيب ، از محصولات اوليه كشاورزي و معدن تا كالاهايي كه هنوز براي مصرف آماده نشد ه اند ، اما براي مصرف در محل مورد نظر در دسترس اند ، شامل اين مرحله هستند .

3-    اين اشكال مي توانند بر حسب طرق مصرف و كاربردشان تفاوت بيشتري داشته باشند .

ابعاد اجتماعي تقسيم كار :

از ديدگاه اجتماعي ، انواع تقسيم كار بدين طريق دسته بندي مي شوند : در وهله اول بايد به طرقي توجه كرد كه مي توان كاركردهايي با ماهيتهاي متفاوت و نيز تخصص هاي مكمل را بين واحدهاي اقتصادي كمابيش مستقل ومتّكي به خودتقسیم کرد.این تقسيم بندي خود مي تواند از نظر اقتصادي به نوع «بودجه اي» يا «سود آور» تقسيم شود :

الف ) اقتصاد يك دست ، كه در آن تخصّص كاركردها كاملاً داخلي وتمامامتکی و مرتبط با

6

يكديگر هستند و صرفاً بر مبناي فني انجام مي گيرند . اين در مورد هماهنگي كاركردها صادق است . چنانچه قبلاً گفته شد ، از نظر اقتصادي چنين اقتصادي مي تواند يا واحدهاي بودجه اي باشد و يا شركتي سود آور .

ب) تمايز كاركردها مي تواند از سوي ديگر ، مابين واحدهاي اقتصادي به خود باشد:

1- اين مي تواند شامل تخصيص يا تفكيك كاركردها بين واحدهايي باشد كه وابسته اما مجزا هستند بنابراين ، در راستاي نظامي كه مبتني بر توافق يا تحمیل است خوداين نظام نيز ممكن است ماهيتاً معطوف به جهات متعدّي باشد و توجه عمده آن ممكن است از تأمين نيازهاي يك واحد اقتصادي بالاتر باشد . اين واحد مي تواند واحد بودجه اي يك ارباب يا يك موسسه سود آور تحت كنترل يك مجموعه سياسي باشد . از سوي ديگر ، اين نظام ممكن است متوجه تأمين نياز اعضاي يك سازمان منسجم باشد .

2- نوع ديگر ، تخصصی شدن واحدهاي مجزا و مستقل در اقتصاد مبتني بر بازار است . اين گونه واحدها از نظر ماهوي ، در راستاي منافع خود و از نظر صوري در راستاي نظام يك تشكيلات مثلاً :يك دولتِ «محدود» هستند كه فقط ضوابط صوري و نه ماهوي را اعمال مي كنند .

ابعاد اجتماعي تقسيم كار(ادامه):

از ديدگاه اجتماعي ، شيوه هاي تقسيم كار مي توانند مبتني بر نحوه تصاحبِ امتيازات اقتصادي ، به عنوان حاصلِ كاركرد هاي مختلف باشند . آنچه تصاحب مي شود مي تواند گوناگون باشد . مثلاً : مي توان از فرصتهايي كه براي بهره بردن از كار ، ابزار توليد غير انساني و يا از فرصتهايي كه براي سود حاصلِ از كاركرد مديريتي بدست مي آيد ، نام برد .

وقتي كه بازده خدمات انجام شده تصاحب شد ، اين خدمات مي تواند در اختيار يك گيرنده به خصوص مثلاً : ارباب يا يك تشكيلات خاص ، قرار گيرد يا اين كه مي تواند روانه بازار شود . در

7

هر حال ، يكي از چهار مورد كاملاً متفاوت زير ممكن است :

الف ) تصاحب انحصاري فرصتها توسط يك كارگر يعني همان «كارگر گيلدِ آزاد».اين مي تواند ارثي اما قابل انتقال باشد . اين در مورد صنايع دستي در هند و انواع مختلف مناصب در قرون وسطي صادق بود .

ب) امكان ديگر اين است كه حاصل خدمات نيروي كار را «صاحبِ» وي تصاحب كند يعني همان حالت كارگر «غير آزاد» . تملكي كه ارثي است مي تواند انتقال ناپذير اما متّصل به ابزار توليدِ غير انساني،به خصوص زمين باشد ، اين شامل نظام سرواژ و وابستگي ارثي است .

ج) استفاده از نيروي كار غير آزاد براي مقاصد سود آور به اشكال متعدّدي صورت مي گرفته است . اين امر به طور اخص در صنايع خانگيِ بزرگ مالكان كه شامل املاك درباري مثل : فراعنه مصر مي شد صورت مي گرفت .

د) امكان چهارم اين است كه اتحاديه اي از كارگران مي تواند فرصتهاي بازده خدمات كارگر را تحت تملك درآورد . اين خود مي تواند بدون تملك فردي كارگران باشد و يا محدوديتهاي مهمي بر چنين تملكي اعمال شود .

تملك ابزار توليد غير انساني ابعاد تقسيم كار :

ابزار توليد غير انساني به وسيله كارگران بصورت فردي يا گروهي يا مالك و يا گروههاي ناظم كه شامل طرف سوم مي شوند تملك شود .

تملك به وسيله كارگران مي تواند از سوي هر كارگري كه سرانجام صاحب و مالك منابع غير انساني توليد مي شود صورت گيرد يا اين كه مالكيت وسايل و منابع را گروه بسته اي از كارگران انجام مي دهند كه اگر چه كارگر مالك نيست ، تشكيلات مالك است . چنين تشكلي مي تواند كاركردهاي خويش را به شكل اقتصاد يك دست مانند : نظام «كمونيستي» و يا به شكل تعاوني به اجرا درآورد . در تمام اين موارد ، مالكيت مي تواند به منظور ادارة بودجه يا

8

براي سودآوري باشد.

مالكيت به وسيله يك كارگر مي تواند در نظامي كه كاملاً آزاد و مبتني بر روابط بازار باشد مانند : گروههاي كوچك كشاورزان ، پيشه وران ، قايقرانها يا رانندگان تاكسي ، كه هر كدام مالك وسيلة توليد خود هستند . در جايي كه كارگر شخصاً مالك نيست بلكه تشكّل ، عامل تصاحب است .

- منابع ثروتي كه با بهره برداري از معدن بدست آمده اند مي توانند به طرق ذيل تملك شوند ، به وسيله : 1- مالك زمين ، كه از قديم ارباب بوده است 2- يك حاکم يا مقام سياسي 3- هر شخصي كه سنگهاي با ارزش معدن را كشف كرده باشد . 4- تشكلي از كارگران 5- يك موسسه انتفاعي .

- ابزار توليد ، كه هميشه موقعيت ثابتي دارد مانند : منابع انرژي ، منابع انرژي آبي وكارگاهها در قديم، به خصوص در قرون وسطي ، عموماً به يكي از راههاي زير تملك مي شده است :

1-  به وسيله شاهان يا اربابان 2- از طريق شهرها 3- از طريق اتحاديه اي از كارگران همچون اصناف ، بدون هيچ شكلي از توسعه سازمان توليدی واحد .

ابعاد اجتماعي تقسيم كار : تصاحب كاركردهاي مديريت :

در تمام انواع مديريتِ واحدهاي بودجه ايِ سنّتي معمول است كه تملك كاركردهاي مديريت يا بوسيله صاحب منصبي مانند : بزرگ فاميل يا سرپرست خانواده يا كاركنان اداري كه براي مديريت واحد انتخاب مي شوند مانند : كارمندان يا خدمتگزاران در خانه صورت مي پذيرد . اين امر در موسسات انتفاعي به شكلهاي زير صورت مي پذيرد :

1-  هنگامي كه مديريت و كارعادي كاملاً و يا بسيار مشابه هستند معمولاً ابزار غير انساني توليد را كارگر تملك مي كند . اين نوع تملك مي تواند نامحدود يعني موروثي و قابل

 

9

انتقال با بازار تضمين شده باشدازسوی دیگر,ممکن است تملک به وسیله یک گروه سازمان یافته باشد.دراین صورت تملک كاركرد به وسيله افراد محدود به استفاده شخصي از آن و يا ملزم به ضوابط اساسي بوده است .

2-  جايي كه مديريت و كار عادي متمايز هستند تملك انحصاري كاركردهاي مربوط مربوط به بنگاهداري و كارآفريني در شكلهاي گوناگون امكان پذيرند به وي‍ژه به وسيله گروههاي متفاوتي مانند : صنفها .

خلع يد كارگران از ابزار توليد :

خلع يد يك فرد كارگر از مالكيت ابزار توليد را عوامل ذيل تعيين مي كنند :

1-    اين كه ابزار توليد ضرورت خدمات هم زمان يا متعاقب كارگران زيادي را ايجاب مي كند .

2-  اين كه گاهي منابع انرژي مي توانند با استفاده هم زمان ، از ابزار توليد ، براي انواع مشابه و متعددي از كارها بطور عقلايي تحت يك كنترل واحد مورد بهره برداري قرار گيرند .

3-  اين كه غالباً يك سازمان عقلايي فني در روند كار فقط با تركيب عوامل بسياري كه تحت سرپرستي مشترك و مداوم و مكمل يكديگرند امكان پذير است .

4-  اين كه بعضي وقتها به آموزش فني مخصوصي براي مديريت فرآيندهاي به هم پيوسته كار ، كه خود فقط مي تواند در ابعاد وسيع بطور عقلايي بكار رود مورد نياز است .

5-  اين كه اگر ابزار توليد و مواد اوليه تحت كنترل واحدي باشند اين امكان هست كه كارگر را به رعايت يك نظم دقيق وادار كند تا بدين وسيله سرعت كار و كيفيت و استاندارد توليدات كنترل شود .

اين عوامل ، امكان تملك به وسيله تشكل كارگري يك تعاوني توليدي را از بين نمي برند بلكه فقط «شخص» كارگر را از وسايل توليد مجزا مي كنند .

 

10

        خلع يد كارگران از ابزار توليد(ادامه) :

خلع يد همه كارگران از ابزار توليد ممكن است در عمل داراي چنين آثاري باشد :

1-  مديريت در دست ستاد اداري يك تشكل باشد . اين به ويژه در مورد اقتصاد سوسياليستي ، كه به طور عقلايي سازمان يافته باشد صحت دارد.

2-    كاركردهاي مديريتي ، به سبب تملك ابزار توليد به وسيله صاحبان ابزار يا منصوبان آنها اعمال مي شود .

مفهوم اشتغال و انواع ساختار شغلي :

اصطلاح شغل به شيوه تخصصي بودن ، معين بودن و تركيب وظايف يك فرد اطلاق مي شود تا آنجا كه مبنايي براي فرصت مداوم جهت كسب درآمد و يا سود براي وي ايجاد مي كند .

مشاغل مي تواند به طرق زير توزيع شوند :

1-    تعيين غير مستقل كاركردها و تجهيزات نگهداري در درون يك تشكيلات كه فعاليت اقتصادي را تنظيم مي كنند .

2-    توزيع مشاغل مي تواند متكي بر مشخصات و يا تخصّص وظايف باشد .

3-    اين توزيع مي تواند از طريق عاملانشان شامل بهره برداري اقتصادي خدمات ، بطور مجزا و يا غير مجزا باشد .

ساختار شغلي يك گروه اجتماعي معين ممكن است به شيوه هاي ذيل با يكديگر تفاوت داشته باشد :

1-    بر حسب درجه اي كه مشاغل مشخص ثبات ، توسعه و تكوين يافته اند . شرايط ذيل در اين زمينه اهميت خاصي دارند :

1/1 – توسعه استانداردهاي مصرفي

2/1 – توسعه فنون توليدي .

11

3/1 – توسعه واحدهاي بودجه اي بزرگ .

2-    بر حسب شيوه و درجه تعيّن شغلي يا تخصّصي واحدهاي اقتصادي منفرد .

3-    بر حسب گستره و نوع تداوم يا تغيير جايگاه شغلي .

اشكال اصلي تملك و روابط مبتني بر بازار

1-    با توجه به زمين كشاورزي :

الف) اقتصاد كوچ نشيني خانوارها : كه هر گاه زمين فرسوده شود محل آن تغيير مي كند . زمين عموماً به يك قبيله تعلق دارد اما استفاده آن ، چه بطور موقت و چه دائم ، به همه آنهايي كه در همسايگي هستند تعلّق دارد.

ب) كشاورزي يكجانشيني (اسكان يافته) : در اين نوع كشاورزي معمولاً جوامعي كه قلمرو ملكي يا روستايي مشخصي دارند با گروههاي خانوادگي كوچك تري كه از حقوقِ استفاده از زمين هاي زراعي ، مرغزارها ، چراگاهها ، جنگلها و منابع آب برخوردارند تشكيل شده است .

ج) مالكيت زمين و نظام سرواژي : در اين حالت يك مالك زمين را كنترل مي كند و رعاياي وابسته موظف به بيگاري و پرداختهاي جنسي هستند .

د) كنترل بر زمين به وسيله مالك يا يك واحد مالياتي با مسئوليت محليِ جامعه روستايي براي مواجهه با تمهیدات مالياتي ؛ اين به كشت محلي و نظام مدون توزيع مجدد زمين منتهي مي شود

ه) مالكيت آزاد با بهره برداري از كشاورزان وابسته ، به عنوان درآمد بودجه اي ؛ در اين صورت زمين به وسيله يك مالك تصاحب شده است . اما سهامداران و مستأجران در واقع فعاليتهاي اقتصادي را انجام مي دهند .

و) كشتزار : در اين مورد ، زمين به صورت آزاد تصاحب مي شود و بردگان روي آن كار مي كنند.

12

ز)  زمينهاي مستغلاتي : در اين صورت ، زمين را مالكاني صاحب شده اند كه يا با اجاره دادن آن به گروه بزرگي از كشاورزان ، رانت دريافت مي كنند و يا به عنوان منبع سودآور زراعت شخصاً در آن كار مي كنند.

ح) فقدان تملك زمينهاي مستغلاتي : در يك اقتصاد روستايي مالكيت به دهقاني تعلّق دارد كه در آن زراعت مي كند .

2- در زمينه صنعت (پيشينه) و حمل و نقل كه شامل معدن و تجارت مي شود:

الف) صنايع خانواري ؛ كه عمدتاً به عنوان وسيله اي براي مبادله موردي مازاد و فقط به شكل ثانوي به عنوان ابزار كسب سود است .

ب) پيشه وري وابسته به مشتريان به خصوص ؛ يعني اختصاص كاركرد به يك گروه از مشتريان متشكل .

ج) در مورد حمل و نقل دريايي :

1-مالكيت كشتيها مي تواند در اختيار يك مالك و يا يك تاجر اشرافي باشد كه خودش كشتي را اداره مي كند .

2- ساخت و تملك كشتي به شكل تعاوني

3- در زمينه حمل و نقل دريايي نيز تملك سهام كاروانهاي دريايي و همچنين بازرگاني كه بر اساس حق العمل كاري و واسطه گري همراه با كشتي مسافرت مي كنند وجود داشته است .

شرايط قابليت محاسبه بهره وري نيروي كار :

سه شرط اساسي نيز وجود دارد كه در به حداكثر رساندن پيشرفتهاي قابل محاسبه نيروي كار در انجام كاركردها تأثير مي گذارند :

1-    توانائيهاي بهينه براي انجام كار .

2-    مهارت بهينه بدست آمده از طريق تجربه .

13

3-    انگيزه بهينه براي انجام كار .

انواع سازمانهاي تأنیسی كار :

نظامهاي اشتراكي سازمانهاي تأنیسي یاتاسیسی كار، تمايلي به محاسبه و ملاحظات مربوط به ابزار حصول توليد بهينه ندارند بلكه ، آنها تمايل به اتّكا بر احساس مستقيم همبستگي متقابل دارند . بنابراين ، اين نظامها از نظر تاريخي تا به امروز بر اساس ارزشهاي مشتركي كه از ويژگي غير اقتصادي سرچشمه مي گيرند توسعه يافته اند . سه گونه اصلي در اين نوع نظام بدين شرح است :

1-    اشتراك خانواري كه بر مبناي سنتي و عاطفي استوار است .

2-    اشتراك ِنظامي همرزمان در يك ارتش .

3-    اشتراك مبتني بر عشق و ايثار در يك تجمع مذهبي .

كالاهاي سرمايه اي و محاسبه سرمايه اي :

كالاهاي سرمايه اي معمولاً و در مراحل ابتدايي بصورت اجناسي اند كه بين مناطق و قبايل گوناگون مبادله مي شوند و اين به معني «تجارت»یابازرگاني است ، كه به وضوح از توليد محضِ كالا به وسيله واحدهاي بودجه اي متمايز است . زيرا وقتي كه تجارت را خود واحد بودجه اي انجام مي دهد نمي تواند در راستاي نظام محاسبه سرمايه اي باشد . محصولات خانگي و صنايع دستيِ طايفه يا قبيله كه به گروههاي ديگر فروخته مي شوند كالا به حساب مي آيند .

واضح است كه جابجايي دروني كالاها در داخل محدوده يك قلمرو فئودالي كه شامل مبادلات گاه گاهي اَشكالِ عادي مبادله داخليِ كالا نيز مي شوندبرعكس تجارت مبتني بر محاسبه سرمايه اي است .

14

 

مفهوم تجارت :

تجارت آزاد ، هميشه مربوط به فعاليت انتفاعي است و هرگز مديريت بودجه اي را شامل نمي شود . بدين ترتيب ، تحت شرايط كاملاً عادي گرچه نه براي هميشه ، تجارت آزاد براي بدست آوردن سودهاي پولي از طريق قراردادهاي خريد و فروش است . منتها اين كار را ممكن است سازماني انجام دهد كه در جنب اقتصاد بودجه اي است و يا ممكن است جزء غير قابل انفكاك از يك وظيفه كلي باشد كه از طريق آن كالا ها به وسيلة يك واحد به بازار مصرفِ مستقيم آورده مي شوند .

مفهوم تجارت(ادامه) :

«بانك» اصطلاحاً نوعي مؤسسه تجاريِ انتفاعي است كه وظيفه تخصّصي آن عبارت است از اداره يا تأمين پول . پول ممكن است با سپرده هاي خصوصي و مراقبت از دارايي افراد براي خانوارها اداره شود . بانكها همچنين ممكن است به اداره و مديريت مسائل پولي تشكيلات سياسي اشتغال ورزند و همان گونه كه براي مؤسسات انتفاعي با سپرده هاي تجاري عمل مي كنند ، در مورد تشكيلات سياسي نيز با حسابهاي جاري مسائل پولي آنان را پاسخ دهند .

شرايط بالاترين عقلانيت صوري محاسبات سرمايه اي :

موارد ذيل شرايط عمده اي اند كه براي حصولِ به بالاترين عقلانيت صوري محاسبات سرمايه داري در مؤسسات توليدي ضروري اند :

1-  تملك كامل مالكين كليه ابزار توليد غير انساني و فقدان كامل تملكِ صوري فرصتهاي كسب سود در بازار يعني آزادي كامل بازار .

2-    استقلال كامل مالكين در انتخاب مديريت ، بنابراين ، فقدان تصاحب صوريِ حق مديريت .

3-  فقدان كامل تصاحب مشاغل و فرصتهاي درآمد به وسيله كارگران و به طور معكوس ، فقدان كامل تصاحب كارگران به وسيله مالكين . اين امر مستلزم آزادي نيروي كار ، آزادي

15

بازار كار و آزادي در انتخاب كارگران است .

4-  فقدان كامل تنظيم اساسيِ مصرف ، توليد و قيمتها يا هر شكل ديگري از تنظيم كه آزادي قرارداد را محدود يا شرايط مبادله را مشخص مي كند . اين را مي توان آزاديِ اساسيِ قرار داد ناميد .

5-  قابليت محاسبه كاملِ اجراي امور به وسيله ادارات دولتي و نظام قانوني و تضمين رسميِ قابل اطمينان براي كليه قراردادها از سوي مقامات سياسي ؛ اين به منزله عقلانيت صوريِ كاملِ نظام اداري و حقوقي است .

6-  كامل ترين تفكيك ممكن بين مؤسسه و شرايط توفيق و شكست آن ،از يك سو و خانوار يا واحدهاي بودجه اي خصوصي و منافع دارائيهاي آن ، از سوي ديگر بسيار با اهميت است كه سرمايه اي كه در اختيار موسسه است ، كاملاً متمايز از ثروت خصوصي مالكان آن بوده در معرض تقسيم يا پراكنده شدن به عنوان ميراث نباشد .

7-    يك نظام پولي با بالاترين درجه ممکن عقلانيت .

شيوه هاي اساسيِ جهت گيري سرمايه اي سودآفرين :

1-  فعاليت هاي سودآفرين مي توانند از طريق يك فرآيند مداوم خريد و فروش در بازاري كه مبادله كالا نيز آزاد است.در راستاي بهره برداري از مزاياي بازار قرار گيرند .

2-  اين فعاليت مي تواند درراستای فرصتهايي براي سودآوري از طريق تجارت و معامله گري با پول باشد مانند : اخذ انواع وام و ايجاد وسايل پرداخت .

3-  اين فعاليت مي تواند در راستاي فرصتهايي براي گرفتن «غنيمت» از تشكيلات سياسي و اشخاص سياسي باشد كه تأمين مالي جنگها و انقلاب ها است .

4-  اين فعاليت مي تواند در راستاي فرصتهايي براي كسب سود مداوم از طريق اعمال سلطه با استفاده از زور و يا براي موقعيت قدرتِ تضمين شده از طريق اقتدار سياسي باشد .

16

5-    جهت گيري در راستاي فرصتهايي براي كسب سود ، كه ناشي از تأمين ضروريات روزمره  تشكيلات سياسي است.

نظام پولي دولت مدرن :

دولت مدرن در همه جهان تنظيم نظام پولي را از طريق قانون بدست گرفته است . پول فقط وقتي مي تواند «قانوني» باشد كه مشمول «ابزار پرداخت قانوني» شود يعني چيزي كه همه موظف اند آنرا براي پرداخت و دريافت قبول كنند . پرداخت مي تواند يا تا حد معيني باشد و يا بدون محدوديت . «پول عمومي» مي تواند به اين شكل تعريف شود كه خزانه عمومي آن را قبول مي كند و يا خود براي پرداخت بكار مي رود ، «پول قانوني اجباري» پولي است كه بر عموم تحميل مي شود . تحميل نوعي از پول مي تواند با اتكا بر قدرت پيشينه داري به سبب سياست پولي انجام شود بنابراين ، سكه هاي پنج فرانكي پس از منسوخ شدن سكه اي نقره اي منتشر شدند اما اين كار موفقيتي حاصل نكرد .

پول محدود :

هر پول فلزي كه نتواند كه به صورت آزاد ضرب و به پول رايج تبديل شود، «پول محدود » ناميده مي شود . «پول محدود» را مي توان به عنوان پول ثانوي (ضميمه) به جريان انداخت ، بدين معني كه با يك رابطه ثابت و در همان منطقه با پول رايج و قانوني ديگري مرتبط باشد . اين پول قانوني خود مي تواند يك نوع ديگري از پول محدود باشد مثلاً : پول كاغذي يا پول بازاري .

«پول محدود» هنگامي «ويژه» ناميده خواهد شد كه هم تنها پول قانوني و رايج باشد و هم در راستاي استاندارد بين المللي  بنا شده باشد .

«پول محدود» مي تواند مورد «ارزيابي» نيز قرار گيرد مثلاً : آن گاه كه وسايل پرداخت بين المللي يا ارز خارجي خريداري مي شود يا زماني كه بتوان با يك رابطه ثابت آن را با

17

     استانداردهاي بين المللي تطبيق داد.

هنگامي پول رايج قانوني محدود «پول محدود بازار » ناميده خواهد شد كه ضرب آزاد سكه از نظر قانوني وجود داشته باشد اما براي مؤسسه اي خصوصي غير سود آور است و براي همين اتفاق نمي افتد .

به غير از پول محدود قانوني استاندارد ، كه در اينجا «پول محدود» ناميده مي شود مي توان ازپول فلزي محدود ثانوي نام برد يعني پولي كه بايد به عنوان يك وسيله پرداخت رايج و قانوني فقط تا يك حد مشخصي پذيرفته شود .

پول كاغذي :

پول كاغذي به طور طبيعي همواره پول اداري است براي مقاصد يك نظريه جامعه شناسي پول، پول هميشه شكل يك سند مشخص چارتال را داشته و شامل مفهوم ظاهري مشخصي است كه در آن نگاشته شده و به آن قدرت قانوني داده است .

از نظر قانوني ، پول كاغذي مي تواند يك گواهي  رسمي قابل پرداخت در مقابل ديون به حساب آيد اين ديون مي تواند از سوي شخص حقيقي مانند : زرگران انگليسي در قرن هفدهم با يك بانك ممتاز مانند : اسكناس يا يك نهاد سياسي مثل : اوراق دولتي ، پذيرفته شود .

روشها و اهداف سياست پولي :

در ارتباط با روشهاي ابتداي تر سياست Iytric در خصوص ارز ، اين موارد قابل ذكرند :

الف )در كشورهايي كه ضرب سكه طلا به صورت آزاد وجود دارد :

1-    پشتيباني از وسيله در گردش (تا آنجا كه پشتوانه طلا ندارد)بااوراق بهادار تجاري .

2-    « سياست تنزيل» توسط بانكهاي انتتشار دهنده .

ب) در مناطقي كه پايه فلزي محدودي به جزء طلا و يا پايه ي پول كاغذي وجود دارد، موارد ذيل عمده ترين اقدامات هستند:

18

1-سياست هاي تنزيل، مشابه آنچه در فوق (الف 2) بيان شد، اين سياست بدين منظور است كه توسعه اعتبارات بي مورد را كنترل كند.

2-سياست تفاوت در نرخ تبديل كالا، چنين سياستي ابزاري است در مناطقي كه پايه طلا با يك پول در جريان نقره كمكي رايج است.

3- سياست سنجيده خريدوفروش طلا و سياست سنجيده كنترل بر ارز خارجي از طريق خريد و فروش ارز خارجي.

اهميت غير پولي نهادهاي سياسي براي نظام اقتصادي:

وجود گروه هاي مستقل، صرف نظر از روابط آنها نسبت به نظام پولي، براي نظام اقتصادي مهم است.اين اهميت عمدتاداراي ابعاد ذيل است:

1-  اين امر واقعيت دارد كه آنها ترجيح مي دهند تحت شرايط تقريبا مساوي، رعاياي خود را به عنوان برآورده كنندگان نيازمندي هاي خود به كار برند.

2-  با اقدامات اساسي اين گروه ها ميتوان امكان تشويق عمدي تبادلات با آن سوي مرزها را بر حسب ملاحظات عيني آگاهانه توسعه داد يا مانع شد ويا تنظيم كرد(سياست تجاري)

3-  امكان تنظيم صوري يا ماهوي فعاليت اقتصادي به اشكال گوناگوني توسط نهادهاي سياسي، كه در نوع و كيفيت متفاوت باشند وجود دارد.

4-  پيامد هاي مهم و متفاوتي در ساختار اقتدار و قدرت سياسي وجود دارد، همچنين در ساختار اداري و مراتب اجتماعي ، بخصوص آنهايي كه از جايگاه بالاتري برخوردارند.

5-  رقابت ميان رهبري اين گروه ها بر سر قدرت و تأمين مادي اعضاي گروه، از طريق مواد مصرفي و ابزار كسب وكار و براي كسب فرصت هاي اقتصادي كه از اين طريق براي اعضاءبدست مي آيد.

6-     اههاي گوناگوني وجود دارد كه اين گروههاي سياسي خود نيازهاي خود را برآورده مي سازند.

19

 

     تأمين مالي گروه هاي سياسي :

در ساده ترين شكل، تأمين مالي فعاليت يك تشكل بدين قرار است:

الف) ناپيوسته،كه خود ممكن است بر اساس مشاركت هاي صرفاً داوطلبانه صورت گيرد.اين گونه مشاركت ها ممكن است به يكي از سه طريق ذيل صورت گيرد:

1-  هدايا يا وقف هاي بزرگ:اين شيوه در ارتباط با اهداف خيريه اي و علمي و ديگر اهداف مشابه، كه نه اقتصادي است ونه سياسي ، رايج است.

2-    با تكدي : اين شيوه در برخي از جوامع رياضت كش رايج است.

3-  از راه هدايايي كه ظاهراً داوطلبانه هستند، و به اشخاص يا سازمان هايي داده مي شوند كه گروه هاي برتر اجتماعي يا سياسي شناخته شده اند مانند: هدايا به رؤساي قبايل، شاهزادگان ، زمينداران يا برده داران .

ب) از سوي ديگر ، تأمين مالي ممكن است برمبنای يك معناي دايمي سازماندهي شده باشد به طوري كه :

1- اين امر ممكن است بدون هيچ گونه توليد مستقل اقتصادي از طريق تشكل باشد .

2- انواع مشاركت هاي ابتدايي ، خواه به صورت پولي و خواه به صورت جنسي بدين قرار هستند :

- مالياتها يعني مشاركت به شكل درصدي از اموال يا دارايي و يا تمام دريافتيها يا درآمدها و سرانجام از ابزار توليدي انواع خاصي از مؤسسات انتفاعي يعني «ماليات برسود» .

- هزينه ها يعني پرداختهايي براي استفاده كردن يا بهره مند شدن از وسايل تأمين شده كه از طريق تشكل كه مي تواند به صورت دارايي و اموال و يا به شكل خدمات باشد .

- عوارض بر چيزهايي همچون انواع گوناگون كاربرد يا مصرف كالاها .

 

20

3- تأمين مالي دايمي ممكن است ، برعكس موارد بالا ، مبتني بر وجود سازمان توليدي باشد كه تحت كنترل مستقيم تشكل است، چنين سازماني ممكن است يك واحد بودجه اي باشديا حوزه فئودالي .

4- سرانجام ، تأمين مالي ممكن است به طور آئيني از طريق تعهداتي كه مرتبط با امتيازات است سازمان يافته باشد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

21